ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ – ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ
ΔΕΥΤΕΡΑ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2023
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ
Σύντομο Σχόλιο
Τα θέματα της Ιστορίας καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της ύλης και σε γενικές γραμμές κρίνονται βατά. Είναι διατυπωμένα με σαφήνεια και οι καλά προετοιμασμένοι μαθητές δε θα δυσκολευτούν να επιτύχουν υψηλή βαθμολογία. Δεν παρατηρείται κάποια πρωτοτυπία ως προς την τυπολογία και τη δομή των θεμάτων, ενώ το θέμα Δ1 αφορά τον Παρευξείνιο ελληνισμό και θεωρείται αναμενόμενο.
Απαιτείται προσοχή στο θέμα Γ1, το οποίο χρειάζεται συνδυασμό γνώσεων από τα κεφάλαια του προσφυγικού και της οικονομίας.(Παπαβασιλείου Ζ.)
Τα φετινά θέματα της Ιστορίας θα λέγαμε πως ήταν βατά ως προς το πρώτο μέρος (Α1, Β1, Β2) και αναμενόμενης δυσκολίας, ενώ το δεύτερο μέρος (Γ και Δ) απευθύνονταν σε επαρκώς προετοιμασμένους μαθητές που κατέχουν τη σχετική μεθοδολογία.
Η δεύτερη ομάδα απαιτούσε προσεκτική κατανόηση των παραθεμάτων. Το Θέμα Δ1 το οποίο αφορούσε στο Κρητικό Ζήτημα ήταν δυσκολότερο σε σχέση με το Γ1 το οποίο αφορούσε στο προσφυγικό. Πιο συγκεκριμένα το θέμα Δ1β απαιτούσε προσοχή ως προς τη σύνθεση σχολικών γνώσεων και παραθεμάτων. (Μήσιου Ι.)
Επίλυση Θεμάτων
Α.1
α. Κόμμα Γ. Θεοτόκη: Το Κόμμα του Γ. Θεοτόκη ήταν ένα από τα αντιβενιζελικά κόμματα. Ήταν πιο μετριοπαθές από το ραλλικό και το Εθνικό κόμμα, και ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων. Συμφωνούσε με την πάση θυσία αύξηση των εξοπλισμών και ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες. Από το κίνημα στο Γουδή έως τη συνταγματική κρίση του 1915, μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων το θεοτοκικό κόμμα είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση, και έτσι αποτέλεσε τον πυρήνα των Αντιβενιζελικών.
β. Διχοτόμηση του χαρτονομίσματος : Η διχοτόμηση του χαρτονομίσματος/διχοτόμηση της δραχμής ήταν ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, στο οποίο προέβη η ελληνική κυβέρνηση τον Μάρτιο του 1922, λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου στη Μικρά Ασία. Το χαρτονόμισμα διχοτομήθηκε. Το μισό τμήμα, το αριστερό, εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση ήταν επιτυχής, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δρχ και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926.
γ. Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ): Ήταν η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1923 με πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ). Αποτέλεσε αυτόνομο οργανισμό με πλήρη νομική υπόσταση, είχε έδρα την Αθήνα και βασική της αποστολή ήταν να εξασφαλίσει στους πρόσφυγες παραγωγική απασχόληση και οριστική στέγαση. Αξιοποίησε τις ιδιοκτησίες των Τούρκων ανταλλάξιμων και των Βουλγάρων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα, κτήματα του Δημοσίου,κτήματα που απαλλοτριώθηκαν με την αγροτική μεταρρύθμιση και μοναστηριακή γη (συνολικά πάνω από 8.000.000 στρέμματα). Ενισχύθηκε οικονομικά με το ποσό δύο δανείων που είχε συνάψει η ελληνική κυβέρνηση το 1924 και το 1928 στο εξωτερικό. Στελεχώθηκε με διοικητικό και τεχνικό προσωπικό του Υπουργείου Πρόνοιας και Αντιλήψεως. Λειτούργησε μέχρι το τέλος του 1930. Με ειδική σύμβαση μεταβίβασε στο Ελληνικό Δημόσιο την περιουσία της, καθώς και τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει απέναντι στους πρόσφυγες.
Α.2. 1. Λ, 2. Σ, 3.Λ, 4.Σ, 5.Σ.
Β1.Η δομή και η οργάνωση του κόμματος των Φιλελεύθερων κατά την περίοδο 1910-1912 ήταν σε μεγάλο βαθμό προσωποπαγές. Ο Βενιζέλος, με ισχυρή θέση στο Κοινοβούλιο και μεγάλο κύρος, είχε τα πάντα υπό τον έλεγχο του, όπως και ο Τρικούπης. Οι σύνδεσμοι Φιλελευθέρων που είχαν ιδρυθεί δεν έπαιζαν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος και δεν διέφεραν σημαντικά από τις τοπικές ομάδες φίλων που σχημάτιζαν τα παραδοσιακά κόμματα. Το 1912 άρχισε να αναδιοργανώνεται το κόμμα, με την ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων στην Αθήνα και σε ορισμένες άλλες εκλογικές περιφέρειες. Οι βενιζελικοί είχαν πλάσει στο νου τους ένα ιδεατό κόμμα, χωρίς τις μικρότητες και τις διχόνοιες της παλιάς πολιτικής ελίτ, όμως αυτό δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα. Η ηγεσία έπρεπε αναγκαστικά να λαμβάνει υπόψη κοινωνικά και τοπικά συμφέροντα καθώς και αντιπαλότητες ανάμεσα σε στελέχη, όπως συνέβαινε και σε κάθε άλλο κόμμα.
Β.2.Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας εργάστηκε με ζήλο και απέδωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα σημαντικό έργο. Εξέδωσε πολύ γρήγορα νόμους και διατάγματα, έκοψε κρητικό νόμισμα (την κρητική δραχμή), ίδρυσε την Κρητική Τράπεζα, οργάνωσε ταχυδρομική υπηρεσία και Χωροφυλακή με Ιταλούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς (καραμπινιέρους). Ιδιαίτερη ήταν η μέριμνα για την εκπαίδευση και τη δημόσια υγεία. Αντιμετωπίστηκε το μεγάλο πρόβλημα της λέπρας, που είχε προσλάβει ενδημική μορφή στις πόλεις και τα χωριά της Κρήτης, με την οργάνωση του λεπροκομείου της Σπιναλόγκας (1903), ιδρύθηκαν πολλά σχολεία και διορίστηκαν δάσκαλοι. Ένα σοβαρό ζήτημα, που επίσης αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, ήταν το καθεστώς της τοπικής Εκκλησίας. Με τον Οργανικό Νόμο του 1900, δόθηκε λύση σε ακανθώδη εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ήταν η σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων. Το βασικό σχήμα, που ισχύει με μικρές τροποποιήσεις έως σήμερα, είναι ένα καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του.
Απαντήσεις Θεμάτων Γ και Δ
Γ1 α. Σύμφωνα με το σχολικό εγχειρίδιο και τις πληροφορίες που αντλούμε από την πηγή Α, αξίζει να δούμε αναλυτικότερα τη δημιουργία της Ερμούπολης στη Σύρο. Αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ίδρυσης και εξέλιξης ενός αυτοτελούς και ακμαίου προσφυγικού συνοικισμού κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ο οποίος βασίστηκε στην πρωτοβουλία των οικιστών του, χωρίς κυβερνητική αρωγή. Η περιοχή, που το 1825 πήρε το όνομα Ερμούπολη από τους πρόσφυγες οικιστές της, άρχισε να συγκεντρώνει από το 1821 έως το 1824 Έλληνες πρόσφυγες απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας: Μικρασιάτες, Ψαριανούς, Κρήτες και κυρίως Χίους.(πηγή: “Ηκολούθησαν οι Χίοι […], Σμυρναίοι, Κρήτες, Θεσσαλοί, Μακεδόνες και άλλο”) Η συμφόρηση που είχε επέλθει στα γειτονικά νησιά, η θέση του λιμανιού και η ουδέτερη στάση που τηρούσε το νησί στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης προκάλεσαν την αθρόα προσέλευση. Οι ντόπιοι Συριανοί κατοικούσαν στην Άνω Σύρο, μακριά από την παραλία, στην οποία συγκεντρώθηκαν οι νεοφερμένοι. Σύντομα η αυξημένη προσέλευση προσφύγων προκάλεσε την επιφυλακτικότητα και, στη συνέχεια, τις αντιδράσεις των ντόπιων, κυρίως λόγω κτηματικών διαφορών, . Τη διάσταση υποδαύλιζε επιπλέον η διαφορά δόγματος μεταξύ των καθολικών ντόπιων και των ορθόδοξων προσφύγων. Τα παραπάνω μπορουμε να τα επιβεβαιώσουμε και από το παράθεμα Α (“…ετήρουν μάλλον επιφυλακτικήν στάσιν απέναντι αυτώ…”, “την από αιώνων υπολανθάνουσαν θρησκευτικήν διαίρεσιν των κατοίκων.”).
β. Στο ελληνικό κράτος, στη θέση των παλιών κέντρων που παρήκμασαν, αναδείχθηκαν νέα. Το πιο σημαντικό απ’ αυτά ήταν η Σύρος, η οποία στη διάρκεια της Επανάστασης δέχθηκε κύματα προσφύγων, κυρίως από τη Χίο. Η στρατηγική θέση του νησιού, στο κέντρο του Αιγαίου και πάνω ακριβώς στις διαδρομές που συνέδεαν τα Στενά και τη Μαύρη Θάλασσα με τους μεσογειακούς δρόμους του εμπορίου, συνέβαλε στη δημιουργία ισχυρότατου –όχι μόνο για τα ελληνικά μέτρα– ναυτιλιακού κέντρου. Τις παραπάνω πληροφορίες μπορούμε να τις επιβεβαιώσουμε και από το παράθεμα Β και ιδιαίτερα από το εξής σημείο: “Σε ζηλευτή θέση, πάνω στο σταυροδρόμι των θαλάσσιων δρόμων..λιμάνια της δυτικής Μεσογείου”. Στην ανάπτυξη αυτή σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η δυναμική παρουσία και δραστηριότητα των ελληνικών παροικιών στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής: στα λιμάνια της Νότιας Ρωσίας, στις εκβολές του Δούναβη, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και αργότερα στην Αίγυπτο. Επιπλέον, σύμφωνα με το παράθεμα Β ένας ακόμη λόγος ήταν το καθολικό δόγμα των κατοίκων της άνω Σύρου, χάρη στο οποίο δεν επηρεάστηκαν από τον μεγάλο πόλεμο, καθώς και το γεγονός ότι το νησί προστατευόταν από τους Γάλλους κατά τη διάρκεια της έναρξης του αγώνα (“επειδή οι κάτοικοι της άνω Σύρου ήταν καθολικοί, … υπό γαλλική προστασία”).
Δ 1 α. Στην Ευρώπη πρωτεργάτης του αγώνα ήταν ο Κ. Κωνσταντινίδης, ο οποίος από τη Μασσαλία με διαδοχικά υπομνήματα ενημέρωνε τις συμμαχικές δυνάμεις για την τραγική κατάσταση που επικρατούσε στον Πόντο. Ο ίδιος επίσης τύπωσε και κυκλοφόρησε χάρτη που όριζε τα σύνορα της προτεινόμενης ποντιακής δημοκρατίας. Αυτό το χάρτη τύπωσε και σε απλό σχήμα ταχυδρομικού δελτίου (καρτ-ποστάλ) με γραπτό κείμενο στα γαλλικά: «Πολίτες του Πόντου ξεσηκωθείτε! Θυμίστε στα φιλελεύθερα έθνη τα ύψιστα δικαιώματά σας για τη ζωή και την ανεξαρτησία». Η ρωσική επανάσταση ξεσήκωσε τους Έλληνες του Πόντου για το δικό τους εθνικό αγώνα, ενώ στο πρώτο παγκόσμιο Παν-ποντιακό Συνέδριο, που οργανώθηκε στη Μασσαλία το Φεβρουάριο του 1918, ο ίδιος ο Κ. Κωνσταντινίδης, με τηλεγράφημα που έστειλε στον Α. Τρότσκι, ζήτησε επίσημα την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης. Όπως αναφέρεται και στο παράθεμα ο Κωνσταντινίδης ανέλαβε δράση άμεσα, χωρίς να δέχεται την οποιαδήποτε καθυστέρηση, αφού αντιλήφθηκε την μεγάλη κρισιμότητα του ζητήματος (“…δημιούργησαν στον Κωνσταντινίδη την αίσθηση του επείγοντος…”, “Τα πράγματα για τον Κωνσταντινίδη ήταν ξεκάθαρα:…διακανονισμό των εκκρεμών πολεμικών ζητημάτων”).
β. Η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν αρχικά σύμφωνη με τον αγώνα και τις εθνικές διεκδικήσεις των Ποντίων. Στο συνέδριο Ειρήνης όμως στο Παρίσι, που άρχισε το Δεκέμβριο του 1918, ο Βενιζέλος πιέστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και δεν συμπεριέλαβε τον Πόντο στο φάκελο των ελληνικών διεκδικήσεων, και, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων του Πόντου, συμφώνησε να παραχωρηθεί η περιοχή στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία (παράθεμα Β: “απέρριψε και τη λύση της ίδρυσης ανεξάρτητου ποντιακού κράτους”). Την ίδια άποψη μάλιστα, εξέφρασε το Φεβρουάριο του 1919 στο Ανώτατο Συμβούλιο, και όπως ήταν φυσικό προκλήθηκαν και πάλι αντιδράσεις από την πλευρά των Ποντίων (παράθεμα Γ: “Στις αρχές Φεβρουαρίου 1919 … προκάλεσε και πάλι αντιδράσεις των Ποντίων”). Σύμφωνα με το παράθεμα Β, ο Βενιζέλος αιτιολόγησε τη στάση του λέγοντας πως η Ελλάδα και ειδικότερα οι Έλληνες του Πόντου δεν ήταν σε θέση να παρέμβουν με τη δύναμη των όπλων (“αντικειμενικές δυσχέρειες που προέκυπταν λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης του”, “δεν ήταν σε θέση να παρέμβει στρατιωτικά στην περιοχή”). Η πρόταση του Ελ. Βενιζέλου προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στους Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι στα διάφορα συνέδρια που πραγματοποίησαν στο Μπακού, στο Κρασνοντάρ, στο Βατούμ και στη Μασσαλία, διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης. Πολλά ποντιακά σωματεία έστειλαν τότε τηλεγραφήματα στο Παρίσι για να μεταπείσουν τον πρωθυπουργό, τον οποίο επισκέφθηκε μάλιστα τον Απρίλιο του 1919 ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Μετά τη διεξοδική ενημέρωση που έλαβε ο Έλληνας πρωθυπουργός από τον Χρύσανθο, για το Ποντιακό Ζήτημα, αποφάσισε να ενισχύσει τις προσπάθειες των Ποντίων και έδωσε την έγκρισή του στο μητροπολίτη να συνεχίσει την προσπάθεια ενημέρωσης όλων των πολιτικών που έλαβαν μέρος στη Συνδιάσκεψη. Οι περισσότεροι από αυτούς, με εξαίρεση τους Άγγλους αντιπροσώπους, είδαν με πολλή κατανόηση τα αιτήματα των Ελληνοποντίων. Συγκεκριμένα, στην πρόταση του μητροπολίτη να γίνει ο Πόντος ανεξάρτητο κράτος υπό ελληνική εντολή, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Ουίλσον απάντησε: «Είναι θαυμάσια όσα μου λέτε. Ο Πόντος πρέπει να γίνει ανεξάρτητος. Μίαν ψήφον έχω εις την Συνδιάσκεψιν, αλλά θα την διαθέσω υπέρ του λαού σας».
Υπεύθυνες καθηγήτριες: Μήσιου Ι., Παπαβασιλείου Ζ.
